ဆရာဦးေက်ာ္ဝင္းရဲ႕ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္မ်ားအား ေဟာေျပာခ်က္

-၁-
ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရရင္ ယခု အမ်ိဳးသားပညာေရး ဥပေဒထြက္တယ္။ ဘဝင္က်တာေတြလည္း အမ်ားႀကီးပါ။ သို႔ေသာ္ အဲဒီမွာ အမ်ိဳးသားပညာေရး ရည္မွန္းခ်က္ ေျပာေတာ့ ခုႏွစ္ခ်က္လား ကိုးခ်က္လား မသိဘူး ေတြ႕တယ္။ အဲဒီ ကိုးခ်က္လံုးမွာ behaviour changes ကို ဦးတည္တယ္။ capacity building ဦးတည္တာ အေတာ္ေကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ to discover ကို ခ်ိန္ရြယ္တဲ႔အခ်က္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ျဖင့္ သိပ္မေတြ႕မိဘူး။ ဒါလည္း ႀကံဳလို႔ေျပာတာပါ။ ေနာ္ ဒါကို အျပစ္တင္ ေဝဖန္တဲ႔သေဘာ မေျပာပါဘူး။
ဒါေပမယ့္ သူတို႔ ဒီပညာေရး defination ကို ထုတ္ခဲ႔တဲ့ UNESCO ကေတာ့ to discover ကို ေတာ္ေတာ္ ဦးစားေပးပံုပါဘဲ။ discover မလုပ္ႏိုင္ရင္ အသစ္မရွာႏိုင္ရင္ ဒီပညာေရးဟာ life ျဖစ္မွာ မဟုတ္ဘူးဆိုတဲ႔ ေကာက္ခ်က္အထိလည္း ရွိပါတယ္။ အခု တစ္ဆက္တည္း knowledge, anti-knowledge ေနာ္ new-knowledge ဆိုတဲ႔ ျဖစ္စဥ္ကို ဘယ္လိုပညာေရးပံုစံနဲ႔ သြားမလဲ။ အဲ သမား႐ိုးက် ကၽြန္ေတာ္တို႔ ပညာေရးပံုစံမွာ learning ဆိုတာ ရွိပါတယ္။ သင္ယူျခင္း။ learning ဆိုတာ ဘာလဲဆိုေတာ့ သိၿပီး ရွိၿပီး ပညာေတြ knowledge ေတြကို စုေပးလိုက္တာ။ ဒါေတြ စုေပးရင္ ဒါ ပညာဘဲ။ ေနာ္ သင္ယူတာ။ အဲေတာ့ ဆိုလိုတာက ဆရာတစ္ေယာက္ရဲ႕ တာဝန္ဆိုရင္ ဆရာက စာအုပ္ထဲရွိတဲ႔ ပညာကို ေက်ာင္းသားေခါင္းထဲ ေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးတာ။ ဒါဆို ဆရာ့ရဲ႕ teaching တာဝန္ေက်ၿပီ။ ေက်ာင္းသားကလည္း ဆရာသင္သေလာက္ကို ခံယူႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ေက်ာင္းသားရဲ႕ learning တာဝန္ေက်ၿပီ။ ဒီအထိ OK တယ္။ knowledge ကို learning နဲ႔ သြားလို႔ သူ႔ဟာနဲ႔သူ OK တယ္ ျပႆနာ မရွိဘူး။

သို႔ေသာ္ anti-knowledge ကို ဒီ သမား႐ိုးက် learning နဲ႔ ရပါ့မလား။ မရဘူးဆိုေတာ့ ေနာက္တစ္ဆင့္ စဥ္းစားပါတယ္။ un-learning un- လည္း negative sense ရွိေတာ့ learning သင္ယူျခင္း၊ un-learning မသင္ယူနဲ႔ လို႔မ်ား ဘာသာျပန္ရင္ လြဲမွာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဟိုတုန္းက Marx ဝါဒမွာ ဘာသာျပန္တဲ႔ negation ကို ယူၿပီးေတာ့ un-learning ကို ျငင္းဖ်က္သင္ယူျခင္းလို႔ စမ္းဘာသာျပန္ၾကည့္ပါတယ္။ ဒီထက္ ပိုက်စ္လစ္ၿပီးေတာ့ ပိုအဓိပၸါယ္ျပည့္စံုတဲ႔ ဘာသာျပန္ရွိလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ အစြဲမထားပါဘူး။ ေျပာင္းလဲသံုးဖို႔ပါဘဲ။ အဲဒီ ျငင္းဖ်က္သင္ယူျခင္းဆိုတာ ဘာလဲဆိုေတာ့ လုပ္ခိုင္းတာက ရွိၿပီးသား ပညာေတြကို ေမးခြန္းထုတ္ခိုင္းတာ။ ဆရာကပဲ ေျပာေျပာ၊ တစ္ခါ စာအုပ္ထဲကပဲ ပါပါ။ ဟုတ္ေကာဟုတ္ရဲ႕လားဆိုတာကို ေမးခြန္းထုတ္ေနရမယ္။ ဝိဘဇၨလုပ္ဖို႔ပါ။ အဲဒါကို un-learning လို႔ ေျပာတာပါ။ အဲဒီလို ဝိဘဇၨလုပ္ႏိုင္မွ re-learning တကယ္ open minded နဲ႔ ေနာ္။ ဒီလို ေမးခြန္းေတြ ထုတ္လိုက္ရင္ ေမးခြန္းေတြလည္း အမ်ားႀကီး ထြက္လာမယ္။ အေျဖေတြလည္း အမ်ားႀကီးထြက္လာမယ္။ ျပႆနာတစ္ခု အေျဖတစ္ခုဆိုတဲ႔ အစြဲေတာ့ ေဖ်ာက္လိုက္ပါ။ အဲဒီ အေျဖထဲမွာ ျဖစ္ႏိုင္မယ့္ အေျဖေတြကို brain storming လုပ္ၾကည့္ပါ။ အဲဒါ re-learning ဘဲ။
အဲဒီေတာ့ ပညာမွာ knowledge, anti-knowledge, new-knowledge ဆိုတာ ရွိသလို ပညာေရးမွာ learning, un-learning, re-learning ဆိုတာ ေပၚလာတယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒါေတြကို အသစ္အဆန္း ေျပာရေပမယ့္ တကယ္တန္း စဥ္းစားၾကည့္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဗုဒၶဘာသာ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြအတြက္ သိပ္အသစ္အဆန္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါ စာအုပ္ထဲလည္း ကၽြန္ေတာ္ ထည့္ထားပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဗုဒၶဘာသာေတြနဲ႔ ယဥ္ပါးၿပီးသာ မိလိႏၵပဥွာ၊ ဘုရားေဟာ မဟုတ္ေပမယ့္ ဆ႒မသဂၤါယနာတင္ရာမွာ မိလိႏၵပဥွာဟာ သဂၤါယနာတင္တဲ႔အထဲ ပါ,ပါတယ္။ အဲဒါ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာမွာ အေရးႀကီးတဲ႔ က်မ္းတစ္က်မ္းျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမွာလည္း ဒီသေဘာေတြ႕ပါတယ္။ မိလိႏၵမင္းႀကီးက ေမးတယ္။ ပညာရဲ႕ သေဘာက ဘယ္လိုရွိလဲဆိုတာ။ ႏွစ္ခု ေျဖပါတယ္။ အရွင္နာဂသိန္က။ ပညာဟာ မႈတ္လႊင့္ဖယ္ရွားႏိုင္တဲ႔ သတၱိလည္း ရွိတယ္။ ထြန္းလင္းေတာက္ပတဲ႔ သတၱိလည္း ရွိတယ္။ အဲဒီေတာ့ မိလိႏၵက ထပ္ေမးတယ္။ ဘယ္လို မႈတ္လႊင့္ဖယ္ရွားတာလဲ ဘုရား။ အဝိဇၨာ အေမွာင္ထုကို မႈတ္လႊင့္ဖယ္ရွားတာ တဲ႔။ ဆိုလိုတာက အေျပာင္းအလဲေတြ ေအာက္မွာ ေခတ္နဲ႔ အံေခ်ာ္လာတဲ႔ ပညာေတြကို knowledge ေတြကို ျပန္ၿပီး anti-knowledge လုပ္ၿပီး စိစစ္ခိုင္းတာ။ un-learning နဲ႔ ျပန္ၿပီး စိစစ္ခိုင္းတာဟာ မႈတ္လႊင့္ဖယ္ရွားတဲ႔ သတၱိမ်ိဳး ယူရင္ ရမယ္ထင္ပါတယ္။ ဆက္ေမးပါတယ္ မိလိႏၵက ဘယ္လို ထြန္းလင္ေတာက္ပတာလဲ တဲ႔။ ပညာဆိုတဲ႔ ဝိဇၨာနဲ႔ အဝိဇၨာ အေမွာင္ထုလႊမ္းေနတဲ႔ ေလာကႀကီးကို အလင္းေရာင္ေပးတယ္။ ဆိုလိုတဲ႔သေဘာကေတာ့ အခု ဒီျဖစ္စဥ္ေတြမွာပါတဲ႔ new-knowledge တို႔ re-learning တို႔ ဆိုတဲ႔ သေဘာလို႔ ထင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီဟာေတြဟာ အသစ္လို႔ထင္ရေပမယ့္ တကယ္စဥ္းစားၾကည့္ေတာ့ အသစ္ဟုတ္မယ္မထင္ပါဘူး။ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈထဲမွာ အေတာ္မ်ားမ်ား ပါၿပီးသားလို႔ ထင္ပါတယ္။ ဒီမွာ အေရးအႀကီးဆံုးကေတာ့ knowledge ဘာနဲ႔သြားမလဲ learning နဲ႔ သြားမယ္။ သို႔ေသာ္ ဒါနဲ႔ မလံုေလာက္ဘူး။ anti-knowledge ကို သြားဖို႔ un-learning နဲ႔ သြားရမယ္။ အဲဒါနဲ႔လည္း မၿပီးေသးဘူး။ ေနာက္ထပ္ အေျဖေတြ ထပ္စုရဦးမယ္ new-knowledge။ re-learning နဲ႔ သြားရမယ္။ ဒီ circle ႀကီးက စဥ္ဆက္မပ်က္ လည္ေနဖို႔ လိုပါတယ္။ အဲလို လည္ေနတဲ႔အခါမွာ recycle ျဖစ္ေနမွ ဖြံ႕ၿဖိဳးေနတဲ႔ ပညာရပ္ျဖစ္မယ္။ knowledge နဲ႔ new-knowledge ဟာ တကယ္ quantum leap လို ခုန္ကူးၿပီးေတာ့ ပိုပိုျမင့္လာမွသာ တိုးတက္မယ့္ ပညာေရးျဖစ္လိမ့္မယ္ တဲ႔။

-၂-
ဒီမွာ အေရးႀကီးတာက ပညာေရးနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ learning နဲ႔ un-learning ျဖစ္မယ္ထင္ပါတယ္။ learning ကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ယဥ္ပါးၿပီးသားပါ။ un-learning ကေတာ့ အသစ္အဆန္း  ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
ဒါေလးကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ compare လုပ္ေပးႏိုင္ဖို႔ ဒီစကားေလးကို ေပးပါတယ္။ နံပါတ္တစ္ learning မွာ ေနာ္ ဆရာရဲ႕ ပညာေရးရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ကိုက သိၿပီး ရွိၿပီး ပညာကို ေက်ာင္းသားကို လက္ဆင့္ကမ္းတာပါ။ဆိုေတာ့ အဲဒီဟာကို ဘယ္သူက ဦးေဆာင္သလဲ။ ဆရာ ဦးေဆာင္တယ္။ teacher oriented သူ႔ဟာနဲ႔သူ သဘာဝက်တယ္။ ယခု anti-knowledge လုပ္ၾကေတာ့မယ္ဆိုေတာ့ အဲေလာက္နဲ႔ မလံုေလာက္ဘူး။ေက်ာင္းသားကိုယ္တိုင္က ဒါေတြက အေျပာင္းအလဲမွာ ေနာ္ တကယ္ကို အံဝင္ခြင္က် ျဖစ္ေသးရဲ႕လား။ စေရြးကိုက္ေသးရဲ႕လား။ ကုိယ္ကိုယ္တိုင္ စဥ္စားမွ ရမွာ။ ဆရာက ၾကားဝင္စဥ္းစားလို႔ မရဘူး။ အဲဒီေတာ့သူ႔က်ေတာ့ student oriented ျဖစ္လာၿပီ။ ဒါေလးကလည္း ယခု ျမန္မာျပည္မွာ လူေျပာမ်ားေနပါၿပီ။ သိပ္ျပႆနာ မရွိဘူးထင္ပါတယ္။တစ္ခုကေတာ့ teacher oriented ေခတ္က class-room တစ္ခုရဲ႕ ဘုရင္က ဆရာဘဲ။ စာသင္ခန္းတစ္ခု ၾကည့္လိုက္မယ္။ ၿငိမ္ေနတယ္ဆိုရင္ ဟာ ဒီဆရာ သူ႔ဘာသာသူ ထိန္းႏိုင္တယ္ ဒါဟာ ဆရာရဲ႕ဂုဏ္သိကၡာဘဲ။ အခု ေတာ္ေတာ္ လြဲသြားၿပီ။ class-room ကို ၾကည့္လိုက္မယ္။ ၿငိမ္ေနမယ္။ ဆရာကဘဲ အသံထြက္ေနမယ္။ ေက်ာင္းသားေတြက ၿငိမ္ေနမယ္ဆိုရင္ ဟာ ဒီဆရာ ဘယ္လိုလုပ္တာလဲ။
ေက်ာင္းသားကို ပါေအာင္ မေခၚႏိုင္ဘူး။ အသက္မဝင္ဘူး။ သိပ္မႀကိဳက္ေတာ့ဘူး။ ဒီလိုျဖစ္လာတယ္။ အရင္တုန္းက စကားပံုကလည္း ဆရာ oriented ေခတ္က ဘာလဲဆိုေတာ့ "ပညာရွာ ပမာ သူဖုန္းစား" လို႔
ဆိုတယ္။ ပညာရွာတဲ႔အခါမွာ ဆရာကို သူေတာင္းစားလို ေအာက္က်ိဳ႕႐ိုေသရမယ္။ အခုမဟုတ္ေတာ့ဘူး "ပညာရွာ ပမာ ကေလးကလား" လို႔ ျဖစ္ေနၿပီ။ ကေလးဆိုတာကေတာ့ ေမးသင့္မေမးသင့္ ခ်ိန္မေနဘူး။
ေမးခ်င္ ေမးပစ္လိုက္တာဘဲ။ ေက်ာင္းသားက အဲဒီလို ျဖစ္ေနဖို႔ လိုတယ္။ သူဖုန္းစားလို သိပ္႐ိုက်ိဳးေန႐ံုေလာက္နဲ႔ မလံုေလာက္ေတာ့ဘူး။ ဒီလိုေျပာလို႔ ဆရာေတြကို ေကာ္ဆဲေနဖို႔ ေျပာတာမဟုတ္ပါဘူး။
အရိုေသတန္ဖို႔ ေျပာတာမဟုတ္ဘူး ေမးရေအာင္ ေျပာတာပါ။ ေျပာခ်င္တာကေတာ့ teacher oriented နဲ႔ လိုက္ေလ်ာညီတဲ႔ obedient အမိန္႔နာခံတတ္တဲ႔ ဆိုဆံုးမလြယ္တဲ႔ ေက်ာင္းးသားက ဟိုတုန္းက
ေက်ာင္းသားေကာင္းဘဲ။ အခုမလံုေလာက္ေတာ့ဘူး။ ေမးခြန္းထုတ္တတ္တဲ႔ ေဝဖန္ဆန္းစစ္တဲ႔ အျမင္ရွိမွ တစ္နည္းေျပာရရင္ ဝိဘဇၨအျမင္ရွိတဲ႔ ေက်ာင္းသားမ်ိဳးမွ ပိုၿပီးေတာ့ ပညာေရးစနစ္သစ္နဲ႔
အံဝင္ခြင္က်ျဖစ္မယ္။ဒီေနရာမွာ ကၽြန္ေတာ္ ဘာသာေရးထဲက ၾကားဖူးနားဝတစ္ခုကို ေျပာခ်င္ပါတယ္။ အဲဒါက ဘာလဲဆိုေတာ့ ဗုဒၶဘာသာကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာပညာရွိေတြနဲ႔ ျမန္မာဘုန္းေတာ္ႀကီးေတြ ေရးတာနဲ႔
အေနာက္တိုင္းသုေတသီေတြ ေရးတာမတူတာေလးေတြ သြားေတြ႕တယ္။ ယခု ကၽြန္ေတာ္ ေျပာခ်င္တဲ႔ဟာက ႏိုင္ငံျခားက ပညာရွင္တစ္ေယာက္ေရးတဲ႔ ဗုဒၶဝင္စာအုပ္ထဲက ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းထဲမွာအေတာ္မ်ားမ်ား၊ ဗုဒၶဝင္သမိုင္းထဲမွာ ဗမာေတြေရးတာ ၾကည့္လိုက္တယ္ဆိုရင္ အရွင္ႏွစ္ပါးေပါ့ အဂၢသာဝကႏွစ္ပါး ရွင္သာရိပုတၱရာနဲ႔ ရွင္ေမဂၢလာန္ သူတို႔က ရွင္အသဇၨိက တစ္ဆင့္ ဘုရားနဲ႔ေတြ႕တယ္။ ဘုရားနဲ႔ေတြ႕ၿပီးေတာ့ ဘုရားရဲ႕တရားကို နာရတာ တစ္ၿပိဳင္နက္။ ဒါေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သမား႐ိုးက် အေတြ႕ရမ်ားတဲ႔ က်မ္းထဲမွာက်ေတာ့ ဘယ္သူက အရင္ရဟႏၲာျဖစ္သလဲ။ တၿပိဳင္တည္း တရားနာရင္းက ရွင္သာရိပုတၱရာက အရင္ရဟႏၲာျဖစ္တယ္။ ၿပီးမွ ရွင္ေမာဂၢလန္ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ပညာ ဧတဒဂ္ေပးေတာ့ အရင္ျဖစ္တဲ႔ ရွင္သာရိပုတၱရာကို ေပးတယ္။
ကၽြန္ေတာ္ ဖတ္ဖူးတဲ႔ Leonard ဝတၳဳ အဲဒီစာအုပ္ထဲက်ေတာ့ တစ္မ်ိဳးျဖစ္ေနတယ္။ တၿပိဳင္နက္တည္းဘဲ နားေထာင္တယ္၊ ဘုရားရဲ႕ တရားကိုနာတာ။ ပထမဦးဆံုး ရဟႏၲာျဖစ္တာ ေမာဂၢလန္ ျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့မွ
ရွင္သာရိပုတၱရာ ျဖစ္တယ္။ အဲ ဧတဒဂ္ေပးေတာ့ ေနာက္မွျဖစ္တဲ႔ ရွင္သာရိပုတၱရာကို ပညာဧတဒဂ္ေပးတယ္။ အဲဒီမယ္ ညီေတာ္ အာနႏၵာက ဝင္ၿပီးေတာ့ ေစာဒကတက္တယ္။ အရွင္ဘုရားေပါ့ ရဟႏၲာ စျဖစ္တဲ႔ ေမာဂၢလန္ကို ပယ္ၿပီးေတာ့ ဘာေၾကာင့္ သာရိပုတၱရာကို ပညာဧတဒဂ္ေပးသလဲဆိုေတာ့ ဘုရားျပန္ေျပာတဲ႔ စကားေလးက ယခုေျပာခ်င္တာနဲ႔ ကိုက္ေနလို႔ပါ။ မွားခဲ႔လို႔ရွိရင္လည္း ဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ေတြ ေတာင္းပန္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ ဖတ္ဖူးတာတစ္ခုပါ။ အဲေတာ့ ဘုရားက ဘာျပန္ေျပာလဲ ငါ့သားငယ္ ေမာဂၢလန္ဟာ သြက္တယ္ ထက္တယ္ ဒါေၾကာင့္ ငါေျပာတာကို နားလည္ၿပီး တန္းရဟႏၲာျဖစ္တယ္။ ေအး ငါ့သားႀကီး သာရိပုတၱရာကေတာ့ နက္တယ္။ ဟုတ္မွ ဟုတ္ကဲ႔လားလို႔ ဝိဘဇၨနဲ႔ ခ်ိန္ေနတဲ႔အတြက္ အခ်ိန္ယူရတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီလို ဝိဘဇၨကရတဲ႔ ပညာက ပိုနက္တယ္။ ငါက ထက္တာထက္ နက္တာကို ပိုႏွစ္သက္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပညာဧတဒဂ္ကို သာရိပုတၱရာကို ေပးတယ္။ ယခုေခတ္ စကားနဲ႔ေျပာရရင္ေတာ့ deep and smart ေပါ့။ ရွင္ေမာဂၢလန္က smart ျဖစ္တယ္။ ရွင္သာရိပုတၱရာက deep ျဖစ္တယ္။ ဘုရားက deep ကို ပိုဦးစားေပးတယ္လို႔ အဓိပၸါယ္ေပါက္တယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ဟဒယနဲ႔ ေတြ႔လို႔ မွတ္မိေနတာပါ။ မွားေကာင္း မွားႏိုင္ပါတယ္ ေနာ္ ဒါေတြကိုလည္း ႀကိဳေျပာပါရေစ။ ဟိုတုန္းက စာအုပ္ထဲက ပညာကို ေက်ာင္းသားေခါင္းထဲ ထည့္တဲ႔ function ဆရာရဲ႕တာဝန္က memorize ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ရတာ။ အဲဒီေတာ့ အလြတ္က်က္ခိုင္းတန္လည္း ခိုင္းရတာေပါ့ဗ်ာ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔လည္း က်က္ခဲ႔ရတာပါဘဲ။ ဒါကလည္း အလြတ္က်က္တာကို ပယ္ဖို႔ တရားေသေျပာလို႔ သိပ္မရဘူး။ ဥပမာ အလီမွ ရမထားရင္၊ အလီမွ မက်က္ရင္ေတာ့ ဂဏန္းက မတြက္တတ္ဘူးဗ်။ အဲဒီလိုမ်ိဳးကိုေျပာတာ။ ဟိုတုန္းကေတာ့ memorize နဲ႔ သြားတာ။ အလြန္အကၽြံဆိုရင္ေတာ့ မေကာင္းဘူး။ ယခုဟာက မူႀကိဳကေန Ph.D အထိ က်က္ေနရေတာ့ သိပ္မနိပ္ဘူးေပါ့ေလ ေနာ္။ အဲဒီေတာ့ memorize လုပ္ဖို႔နဲ႔ knowledge မွာ
ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ေပမယ့္ anti-knowledge ၾကေတာ့ memorize ထက္အေရးႀကီးတာ analyse လုပ္ဖို႔ဘဲ။ ခြဲျခားစိတ္ျဖာဖို႔။ ေနာ္ ဒီသေဘာေတြကလည္း ဝိဘဇၨဝါဒတို႔ ကာလာမသုတ္(ေကသမုတၱိသုတ္)တို႔မွာ
ေဟာၿပီးသားေတြပါ။ ဒါေတြလည္း ရွိၿပီးသားေတြပါ။ ေနာက္ထပ္အေရးႀကီးတာကေတာ့ specialize နဲ႔ universal အရင္က ကၽြန္ေတာ္တို႔က specialisation သိပ္အားသန္တာ။ အခုက မရေတာ့ဘူး။ ျပႆနာတစ္ရပ္ႀကံဳရင္ စီးပြားေရးျပႆနာဆို ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ေတြ ေခၚမယ္။ အေျဖရွာခိုင္းမယ္။ မလံုေလာက္ေတာ့ဘူး။ အကုန္ခ်ိတ္ေနတာ။ စီးပြားေရးကလည္း ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ ခ်ိတ္တယ္။ ဥပမာ ေစာေစာက ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ႔တဲ႔ ၂၀၀၁ နဲ႔ ၂၀၀၂ မွာ ခြရွိတဲ႔ double-dip recession ေပါ့။ w-shape နဲ႔ သြားတဲ႔ဟာ ပထမဟာက ေဘာဂေဗဒနဲ႔ ပတ္သက္တယ္။ ဒုတိယ recession က ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ ပတ္သက္တယ္။ ၉/၁၁ ေပါ့။ အၾကမ္းဖက္ဝါဒ ဆန္႔က်င္ေရးနဲ႔ ပတ္သက္တယ္။ အဲေတာ့ တစ္ခုတည္း ကန္႔လို႔ မရဘူး။ ဘာသာရပ္ေတြ ကိုယ္တိုင္ကလည္း overlap ျဖစ္လာၿပီ။ အဲဒီေတာ့ ဒီမွာ specialize သက္သက္နဲ႔ေတာ့ မရေတာ့ဘူး။ universalize အထိ သြားဖို႔ လိုလာၿပီ။ အဲသလို စဥ္းစားတာ ရွိပါတယ္။

အပိုင္း(၂) ကို ဆက္လက္ဖတ္ရႈပါရန္

အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔က အစကထင္တာ Ph.D ဆိုရင္ ဒါ specialize ရဲ႕ အျမင့္ဆံုးထင္တာ။ အခု ထားပါေတာ့ Larry Diamond ေပါ့။ ဒီ Standford က ပါေမာကၡတစ္ေယာက္ေပါ့။ ေမးၾကည့္ေတာ့
သူေျပာတာ ကၽြန္ေတာ္ေတာ့ ေတာ္ေတာ္ဖ်ားတယ္။ ကိုယ္မသိတာလည္း ပါမွာေပါ့။ သူက ဘာေျပာလဲဆိုေတာ့ generalisation လည္း လိုတယ္ဗ်၊ specialisation လည္း လိုတယ္ တဲ႔။ Ph.D
အဆင့္ၾကေတာ့ general ကို ျပန္သြားရတာ ရွိတယ္။ Ph.D မတိုင္ခင္ ေနာ္ ဒုတိယဘြဲ႕မွာေပါ့ မဟာအဆင့္ေလာက္မွာေပါ့ specialisation လိုပါတယ္ တဲ႔။ specialisation base ခ်ည္းပါ။ သို႔ေသာ္
specialisation နဲ႔ မလံုေလာက္တဲ႔အတြက္ Ph.D level ၾကေတာ့ generalisation ကို ျပန္သြားရတာ ရွိပါတယ္။ ဆိုလိုတာက ဘာသာရပ္ တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု ဆက္ထံုးကို သိပ္ၿပီးေတာ့ အျမင္မက်ဥ္းေအာင္ေပါ့၊
ကိုယ့္မွန္းေျပာင္းနဲ႔ကိုယ္ ဇြတ္မွန္တယ္ သိပ္ျငင္းေနမယ့္သူေတြ ျဖစ္မွာစိုးလို႔ သူက universalize ပါ ျဖည့္ေပးဖို႔လိုတယ္လို႔ ေျပာလာတာပါ။ ဒါကလည္း ကၽြန္ေတာ္ ေတြ႕ဘူးလို႔ ေမးျမန္းခဲ႔တာေလးနဲ႔
ဆက္စပ္ၿပီး စဥ္းစားႏိုင္ေအာင္ ေျပာၾကည့္တာပါ။ အမွားအမွန္ စိစစ္ေဝဖန္ ပိုင္းျခားႏိုင္တဲ႔အဆင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မရွိပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဝိုင္းစဥ္းစားႏိုင္ဖို႔ ေျပာၾကည့္တာပါ။
ေနာက္ဆံုးတစ္ခုကေတာ့ silo က်ီေပါ့။ အရင္ကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔က ကိုယ္တတ္တဲ႔ပညာကို ေမးတဲ႔သူမရွိရင္ ေျဖစရာမလိုဘူး။ ပညာရွင္ဆိုတာ ခပ္တည္တည္ဘဲ။ ဗဟိုစည္ႀကီးလို တီးမွျမည္ရတယ္။ ဒီလိုလာတာကိုး။ ပညာရွိဆိုတာ ဗဟိုစည္လို တီးမွ ျမည္ရတယ္။ မေမးဘဲနဲ႔ ေလွ်ာက္ေျဖေနလို႔ မရဘူး။ ဒီလိုလာတယ္။ ယခု မလံုေလာက္ေတာ့ဘူး။ ပညာကို က်ီထဲ ေလွာင္ထားလို႔ မရဘူး။ ပညာကို က်ီထဲေလွာင္ထားရင္ အေျပာင္းအလဲေတြ၊ ျပင္ပ က်ီရဲ႕ျပင္ပ အေျပာင္းအလဲေတြက သိပ္ျမန္တဲ႔အတြက္ ေလွာင္ထားတဲ႔ပညာက  ကန္းသြားႏိုင္တယ္။ ေကာသြားႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ က်ီေတြကို ေဖာက္ၿပီး ပညာေတြအားလံုးကို ဖလွယ္ပစ္လိုက္ပါ။ sharing လုပ္ပါ။ အဲဒီေလာက္အထိ သူတို႔ စဥ္းစားလာၾကတာ ရွိပါတယ္။


ဒီစဥ္းစားခ်က္က ပညာေရးသက္သက္တင္ ကန္႔မေနပါဘူး။ ေဘာဂေဗဒမွာအထိ သြားဆိုင္ပါတယ္။ ေဘာဂေဗဒ market economy ေပါ့။ သူ႔ရဲ႕ Godfather ေခါင္းကိုင္ ဖခင္ႀကီးက Adam Smith (1723-1790) (မွတ္ခ်က္ - An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations စာအုပ္ကို 1776 မွာ ေရးခဲ႔သူ Scot လူမ်ိဳး၊ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္။) Adam Smith ရဲ႕ theory ကို
အလြယ္ေခၚတာက invisible hand လို႔ ေခၚပါတယ္။ ကိုယ္ေပ်ာက္လက္။ ဆိုလိုတာက ေစ်းကြက္မွာ ဘယ္သူမွ ဝင္မခ်ယ္လွယ္နဲ႔။ ေစ်းကြက္အင္အားစုေတြ supply - demand ရဲ႕ မျမင္ရတဲ႔လက္က
သူ႔ဘာသာသူ ရွင္းသြားမယ္ဆိုတဲ႔ ကိုယ္ေပ်ာက္လက္။ အဲဒီ ကိုယ္ေပ်ာက္လက္အယူအဆ တစ္နည္းအားျဖင့္ market economy ရဲ႕ အေျခခံက အတၱဘဲ။ ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားဘဲ။ လူဟာ ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားအတြက္ လုပ္ရင္းနဲ႔ အမ်ားအတြက္ သူ႔အလိုလိုျဖစ္လာတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ထမင္းဝိုင္းႀကီးကို ဘယ္သူမွ ပရဟိတစိတ္ေတြနဲ႔ ဖန္တီးတာ မဟုတ္ဘူး။ သားသတ္သမားကလည္း သူ႔လိုအပ္ခ်က္အတြက္ သားသတ္လုပ္တယ္။ ဂ်ံဳစိုက္တဲ႔သူကလည္း သူ႔လိုအပ္ခ်က္အတြက္ ဂ်ံဳစိုက္တယ္။ အဲဒီကေနၿပီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ စားဖို႔ ထမင္းဝိုင္းႀကီး ျဖစ္လာတယ္။ ဘာညာေပါ့ဗ်ာ။ ဒါေတြက ေျပာရရင္ေတာ့ အမ်ားႀကီးပါ။ အဲဒီေတာ့ ေျပာရရင္ market economy က ေနာက္ကြယ္က philosophy ဒႆနအေျခခံက အဲဒီ အတၱလို႔ေတာင္ ေျပာလို႔ရတယ္။ အတၱဆိုတာ ဟိုလို ego ကို ေျပာတာ။ ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားကို ေျပာတာ ေနာ္ personal interest ။ အခု ေရြ႕လာၿပီ။ အဲဒီ ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားသက္သက္နဲ႔ ေစ်းကြက္ တကယ္မေမာင္းႏိုင္ေတာ့ဘူး တဲ႔။ ေစ်းကြက္ဟာ conflit ျဖစ္လာၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ ေစ်းကြက္မွာ ျမတ္ရင္ၿပီးေရာ ငါႏိုင္ရင္ၿပီးေရာဆိုၿပီး အႏိုင္အ႐ံႈးနဲ႔ သြားလို႔မရေတာ့ဘူး။ ဒီအခ်ိန္မွာ  ဘာလဲဆိုေတာ့ ေစ်းကြက္မွာ ၫွိၿပီးေတာ့ ေစ်းကြက္ျပႆနာေတြကို အေျဖရွာရတာေတြ ေပၚလာတယ္။
ဒါေၾကာင့္ အရင္းရွင္စနစ္ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးစနစ္ဟာ ေနာက္ကြယ္က ဒႆန အဲဒီ invisible hand သည္ပင္လွ်င္ ယခု ေျပာင္းသြားၿပီ။ ဘာလဲဆိုေတာ့ invisible hand shake တကယ္ေစ်းကြက္ကို
ေမာင္းတာက မျမင္ရတဲ႔လက္နဲ႔ ေမာင္းတာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ မျမင္ရတဲ႔ လက္တြဲႏႈတ္ဆက္ျခင္း။ ဆိုလိုတာက စီးပြားေရးမွာလည္း ၫွိမွရမယ္။ ႏိုင္ငံေရးမွာလည္း ၫွိမွရမယ္။ ငါႏိုင္သူ႐ံႈးနဲ႔သြားလို႔
မရေတာ့ဘူးလို႔ ေျပာခ်င္တာ။ ဒါ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ ဆက္စပ္ၿပီးလည္း စဥ္းစားေစခ်င္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကလည္း ဘယ္ႏိုင္ငံေရးပါတီမွ ကိုယ္စားျပဳတဲ႔သူေတြ မဟုတ္ပါဘူး။ commission ဆိုတာ လႊတ္ေတာ္ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ကို ဉာဏ္မီသေလာက္ အကူအညီေပးဖို႔ တာဝန္ရွိေတာ့ ႏိုင္ငံေရးမွာ ပါတီအခံနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မေျပာခ်င္ပါဘူး။ စဥ္းစားဖို႔ ဉာဏ္မီသေလာက္ ေျပာၾကည့္တာပါ။
ထားပါေတာ့ ဒါ learning နဲ႔ unlearning ကြာဟခ်က္။ ကၽြန္ေတာ္ ေျပာတာေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေတာ့ မ်ားသြားၿပီ။ ၿပီးေတာ့ မၿပီးေသးဘူးေပါ့။ အခု ကၽြန္ေတာ္ ေျပာၿပီးသားမွာ knowledge ပညာနဲ႔
ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ အေကာက္အယူေတြ ပညာေရး education နဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ အေကာက္အယူေတြလည္း ၿပီးပါၿပီ။ ယခု ပညာတတ္ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ျဖည့္ေျပာခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ့
ဟိုတုန္းကေတာ့ လြယ္လြယ္ေပါ႔ဗ်ာ ပညာတတ္ဆိုတာ ဘာလဲ။ တကၠသိုလ္။ တရားဝင္ အသိအမွတ္ျပဳတဲ႔ တကၠသိုလ္ႀကီးတစ္ခုခုက ဘြဲ႕တစ္ခုခုရရင္ ပညာတတ္ဘဲ။ အခု အေျဖက အဲဒီေလာက္ မ႐ိုးရွင္းေတာ့ဘူး။ ပညာတတ္ဆိုတာ အသာထားေပါ့။  စာတတ္ေပတတ္ ျဖစ္ဖို႔ဆိုရင္ေတာင္ ေတာ္ေတာ္ျပန္စဥ္းစားရမလို ျဖစ္လာၿပီ။ အရင္ကေတာ့ အ,သံုးလံုးေက်ရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားဘဝက အ,သံုးလံုး လုပ္အားေပးရတာေတြရွိတယ္။ ေတာ္ေတာ္ ေပ်ာ္စရာလည္း ေကာင္းပါတယ္။ အက်ိဳးလည္း ရွိသင့္သေလာက္ ရွိတယ္လို႔ ထင္တာေပါ့ေလ။ သြားရင္ တကယ္လည္း ေတာကလူႀကီးေတြ စိတ္ပါလက္ပါ သင္တယ္။ တတ္လည္း တတ္သြားၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဝမ္းနည္းစရာေကာင္းတာက ေနာက္တစ္ႏွစ္ျပန္သြားေတာ့ သူတို႔က ေမ႔ကုန္တယ္ဗ်။
အဲဒီ ျပႆနာေတာ့ ရွိတယ္ေပါ့ ေနာ္။ ဟိုတုန္းကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ နားလည္တာက အေရး၊ အဖတ္၊ အတြက္ အ,သံုးလံုးေက်ရင္ ပညာတတ္ၿပီ။ အခု မလံုေလာက္ေတာ့ဘူး တဲ႔။ ဒါလည္း ေတာ္ေတာ္လူေျပာမ်ားပါၿပီ။
ကိုယ့္မိခင္ဘာသာစကားတစ္ခု တတ္႐ံုနဲ႔ ကိုယ္ျပည္တြင္းမွာေတာ့ စာတတ္ေပတတ္ဘဲ။ သူမ်ားႏိုင္ငံ ထြက္သြားလိုက္တာနဲ႔ စာမတတ္ေတာ့ဘူး ျဖစ္သြားမယ္။ အဲဒီေတာ့ ႏိုင္ငံတကာသံုး ဘာသာရပ္တစ္ခု
လြယ္လြယ္ေျပာရင္ေတာ့ အဂၤလိပ္စာေပါ့။ ဒါတတ္ထားမွ global literacy လို႔ ေခၚလို႔ရမယ္။ တစ္ကမ႓ာလံုးအတိုင္းအတာ စာတတ္တယ္လို႔ ေခၚလို႔ရပါမယ္ တဲ႔။ တစ္ခါ ဒီေခတ္မွာ computer ကလည္း ပဲခူးဆားျဖစ္သြားၿပီ။ မပါရင္ မၿပီးေတာ့ဘူး။ အဲဒီေတာ့ computer မွ မသံုးတတ္ဘူး ဆိုလို႔ရွိရင္လည္း စာတတ္ေပတတ္လို႔ ေျပာဖို႔ ေတာ္ေတာ္ခက္သြားပါၿပီ။
ဘာေၾကာင့္တုန္းဆို ယခုေနာက္ပိုင္းမွာ ပညာရပ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို မိုးေပၚတင္ထားၾကတယ္။ အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔သာ internet နဲ႔ computer ကို အသံုးခ်ႏိုင္မယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာလည္း
infrastructure ေတြ ျပည့္စံုမယ္ဆိုရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ကိုယ့္အိမ္ထဲကကိုယ္ plug ထိုးၿပီးေတာ့ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မီ ပညာေတြ သင္ၾကားလို႔ ရႏိုင္တဲ႔ chance ေတြ ရွိပါတယ္။ သို႔ေသာ္ computer မွ မတတ္ရင္၊ computer တတ္သည္ထားဦး ကိုယ့္မွာ လံုေလာက္တဲ႔ infrastructure မရွိရင္ေတာ့ ဒီအခြင့္အေရးႀကီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ လက္လြတ္ဆံုး႐ံႈးရမွာပါ။ တတိယ computer တတ္႐ံုနဲ႔မရဘူး။ online သံုးတတ္ဖို႔ digital literacy လည္း လိုပါတယ္။ အနည္းဆံုး ဒီသံုးခု ျပည့္စံုမွ စာတတ္ေပတတ္ ျမည္ပါတယ္ဆိုတဲ႔ ေကာက္ခ်က္ေတြ ေပၚလာပါတယ္။ အဲဒီေတာ့
ကိုယ့္ကိုယ္ကို ေဝဖန္ဆန္းစစ္ရရင္ ပညာတတ္မေျပာနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ စာတတ္ေပတတ္လို႔ကို ကိုယ့္ကိုယ္ကို ရာႏႈန္းျပည့္ မေျပာရဲေတာ့ပါဘူး။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ global literacy မွာကို ျပႆနာရွိပါတယ္။
ကၽြန္ေတာ္တို႔ ႀကီးျပင္းရတဲ႔ေခတ္မွာ ဘာ exposure မွ မရွိပါဘူး။ အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔က အဂၤလိပ္စာမွာ ဝါသနာအရ ကိုယ္ဝါသနာပါတဲ႔ စာအုပ္ေတြ ဖတ္ရင္းနဲ႔ အထိုက္အေလွ်ာက္ေလးရတယ္။
ဘယ္ဘက္ရလဲ။ reading မဆိုးဘူးလို႔ ထင္တာေပါ့ဗ်ာ ကိုယ့္ကိုယ္။ writting သိပ္မဆိုးလွဘူး ကိုယ့္ကိုယ္ထင္တာ။ ဒါေပမယ့္ listening ကိုယ့္ကိုယ္ထင္လို႔ကို မရဘူး။ အေတာ္ညံ့ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔
သားသမီးေတြ ငယ္ငယ္ကဆို ႏိုင္ငံျခားကားေတြ ၾကည့္ရင္ ကိုယ္က တတ္သေလာက္ မွတ္သေလာက္နဲ႔ ဘာသာျပန္ေပးရတယ္။ အခု ကေလးေတြ ျပန္ေမးေနရတယ္။ ကိုယ္က နားမလည္ေတာ့ဘူး။
ဗန္းစကား အသစ္ေတြက ေပၚလာတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ မလိုက္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ speaking အလားတူဘဲ။ listening ေလာက္ေတာ့ မညံ့ဘူး။ နည္းနည္းပါးပါးေတာ့ ေျပာတတ္တယ္ေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမယ့္
အျပည့္အဝ မဟုတ္ပါဘူး။ computer တစ္ခါ IT ေနာ္ ဒီကိစၥေတြကေတာ့ reverse education ပါဘဲ။ သားသမီး ျပန္ေမးေနရတာဘဲ။ အဲဒီေတာ့ ဒါကလည္း ျပန္စဥ္းစားၾကဖို႔ပါ။


-၄-
ေနာက္ဆံုးအပိုင္းေရာက္ပါၿပီ။ ကိုင္း ပညာတတ္ဆိုတာ ဘာလဲ။ ဒီေမးခြန္းကို ထုတ္တဲ႔သူကလည္း ေစာေစာက ေျပာတဲ႔ Peter Drucker [1909-2005] ဘဲ။ သူက အဲဒီ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ဖြင့္ၿပီး debate သေဘာမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ေျဖၾကရင္းနဲ႔ အခုေလာေလာဆယ္အထိ ပညာတတ္လို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္တဲ႔အခ်က္ ငါးခ်က္ေပၚလာတယ္။ နံပါတ္တစ္နဲ႔ နံပါတ္ႏွစ္ကေတာ့ Peter Drucker ကိုယ္တိုင္ အေျဖေပးတာ။ နံပါတ္တစ္က စက္မႈေခတ္ႀကီးက specialisation ေခတ္ တဲ႔။ စက္မႈေခတ္အထိ ဘာသာရပ္တစ္ခုကို ပါရဂူေျမာက္တတ္ရင္ ပညာတတ္လို႔ ေသခ်ာေပါက္ေျပာလို႔ရတယ္။ အခုနည္းနည္းခက္သြားၿပီ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ဘာသာရပ္တစ္ခုနဲ႔တစ္ခု overlap ျဖစ္ေနတဲ႔အခ်ိန္ ျပႆနာေတြရဲ႕ complex သိပ္ျဖစ္မႈေၾကာင့္ ဘာသာရပ္တစ္ခုတည္း မွန္ေျပာင္တစ္လက္တည္းနဲ႔ ေျဖရွင္းမရေတာ့တဲ႔ အေျခအေနမွာ ဘာသာရပ္ေတြရဲ႕ ဆံုခ်က္ကို ဆုပ္မိ ကိုင္မိ ျဖစ္ဖို႔လိုတယ္။ universalization လိုပါတယ္ တဲ႔။ အဲဒီလို universalization အဆင့္ေရာက္မွ တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္ ပညာတတ္မည္တယ္ တဲ႔။ ဒါက Peter Drucker ေျဖတာပါ။
ေနာက္တစ္ခုက ပညာဟာ အရင္နားလည္သလို အဆင္တန္းဆာသက္သက္ မဟုတ္ဘူး။ အလုပ္လုပ္ဖို႔။ ပညာဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြက္ဆို ဘဝမွီရာဘဲ။ လူတစ္ေယာက္ခ်င္းအတြက္ဆိုရင္လည္း symbol ဘဝရဲ႕ တန္ဖိုးဘဲ။ ဘဝမွီရာအျဖစ္ သတ္မွတ္လာေတာ့ ပညာဟာ အလုပ္လုပ္ဖို႔ဆိုရင္ သူက culture ႏွစ္ခုနဲ႔ အလုပ္လုပ္ႏိုင္ရမယ္။ နံပါတ္တစ္ culture က intellectual culture ကိုယ္သက္ဆိုင္ရာ ဘာသာရပ္ကို ထဲထဲဝင္ဝင္သိရမယ္။ အိေယာင္ဝါး လုပ္လို႔မရဘူး။ တစ္ခါ အဲဒါနဲ႔ လံုေလာက္သလား။ မလံုေလာက္ေသးဘူး။ ပညာနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတဲ႔ intellectual culture နဲ႔တင္ မလံုေလာက္ေသးဘူး။ လူေတြနဲ႔ အလုပ္လုပ္ရမွာ ျဖစ္တဲ႔အတြက္ manager culture လည္း လိုအပ္တယ္။ management နဲ႔ တြဲသိရမယ္။ တကယ္လို႔ သူ႔မွာ intellectual culture ဘဲ ရွိရင္ သူဟာ အၿမံဳဘဲတဲ႔။ အလုပ္လုပ္လို႔ ရမွာ မဟုတ္ဘူး။ တစ္ေယာက္တည္း တတ္ေနဖို႔ဘဲ ရွိတယ္။ manager culture ဘဲ ရွိမယ္၊ ပညာဘာမွ မတတ္ဘူးဆိုရင္ အဲဒီေကာင္ အမိန္႔ေပးတာဘဲ ျဖစ္မယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီႏွစ္ခု ေပါင္းစပ္ႏိုင္မွ အသံုးဝင္တဲ႔ ပညာတတ္ ျဖစ္လိမ့္မယ္။ ဒီႏွစ္ခ်က္က Peter Drucker ေျဖတာပါ။ တတိယအခ်က္က ေနာက္ပိုင္း လူေျပာမ်ားလာလို႔ပါ။ တကယ္က ၾကာပါၿပီဗ် Meji [September 8, 1868 - Jyly 30, 1912] ေခတ္က ေပၚတာ။ Meji ပညာရွင္တစ္ေယာက္ Fukuzawa ထင္ပါတယ္။ နာမည္ေတာ့ ေကာင္းေကာင္း မမွတ္မိေတာ့ဘူး။ စာအုပ္ထဲေတာ့ ပါပါတယ္ (မွတ္ခ်က္ - Yukichi Fukuzawa [1835-1901])။ သူက ဘာေျပာလဲဆိုေတာ့ လူတစ္ေယာက္ဟာ ကိုယ့္ကိုယ္ကို သိၿပီ တတ္ၿပီ။ ငါ့ေခါင္းထဲမွာ ပညာေတြ ျပည့္စံုၿပီဆိုၿပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကို တံခါးပိတ္လိုက္ရင္ အဲဒီေကာင္ ပညာတတ္မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ ငါသိတာဟာ ဘာမွ မရွိေသးပါလား။ ငါမသိေသးတာ အမ်ားႀကီးပါလားဆိုတာ သိၿပီးေတာ့ အျမဲတမ္း သင္ယူခ်င္တဲ႔ ဆႏၵလည္း ရွိရမယ္။ လက္ေတြ႕လည္း သင္ယူေနရမယ္။ အဲဒီလို လူမ်ိဳးမွ ပညာတတ္။ စဥ္ဆက္မျပတ္ ပညာေရးဆိုတဲ႔ continual learning ဟာ အဲဒီ Meji ေခတ္ အယူအဆက လာတာပါ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သမား႐ိုးက်ကေတာ့ ပထမအရြယ္ ပညာ၊ ဒုတိယအရြယ္ ဥစၥာ၊ တတိယအရြယ္ ဘာဝနာ ေပါ့။ လက္ေတြ႕ကေတာ့ ပထမအရြယ္ေကာ၊ ဒုတိယအရြယ္ေကာ၊ တတိယအရြယ္ေကာ မေသမခ်င္း ပညာရွာသြားမွ ပညာတတ္မည္ေတာ့မယ့္ ေခတ္လည္းေရာက္လာၿပီလို႔ ျဖည့္စြက္ေျပာၾကတာ ရွိပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ ေစာေစာက ေျပာတဲ႔အထဲမွာ ပါၿပီးပါၿပီ။ knowledge work က သိၿပီး ရွိၿပီး ပညာနဲ႔ မလံုေလာက္ဘူး။ မသိေသး မရွိေသး ပညာအသစ္ေတြကို ဖန္တီးႏိုင္တဲ႔ knowledge creator ျဖစ္မွ တင္းျပည့္ က်ပ္ျပည့္ ပညာတတ္ျမည္ပါလိမ္႔မယ္။ ေနာက္ဆံုးတစ္ခုကေတာ့ ရွိၿပီး သိၿပီး ပညာေတြ ေခါင္းထဲထည့္ထား႐ံုနဲ႔ ပညတတ္လို႔ ေျပာဖို႔ ခက္သြားၿပီ။ အဲဒါေတြကို ေျပာင္းလဲလာတဲ႔ အေျပာင္းအလဲေတြနဲ႔ ဆံတုတ္တိုက္ႏိုင္မွ anti-knowledge လုပ္ႏိုင္မွ ပညာတတ္လို႔ ေျပာႏိုင္ေတာ့မယ္။ ေလးနဲ႔ ငါးကေတာ့ anti-knowledge ဆိုၿပီး website တစ္ခု ဖြင့္ထားတဲ႔ ပါေမာကၡ Steven Brute ရဲ႕ အယူအဆတစ္ခုပါ။ ဒါေတြကေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ လက္လွမ္းမီသေလာက္ ပညာတတ္ဆိုတဲ႔ သတ္မွတ္ခ်က္။ ေနာက္ဆံုး ပညာတတ္တစ္ေယာက္ရဲ႕ တန္ဖိုးဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္ေရးထားပါတယ္ (မွတ္ခ်က္ - အေျပာင္းအလဲ၊ ပညာ၊ ပညာေရးႏွင့္ ပညာတတ္ျပႆနာ၊ ၂၀၁၄ ႏွင္းခဲေပ်ာ္ခ်ိန္ ႏွင္းသက္မုန္တိုင္း - ဆရာဦးေက်ာ္ဝင္း၊ စာ-၃၂၁)။ ကၽြန္ေတာ္လည္း စာေရးတဲ႔သူဆိုေတာ့ အက်င့္ပါၿပီး စာတမ္းမဆန္တဲ႔ ႐ုပ္ရွင္ဇာတ္ၫႊန္းတစ္ခု နည္းနည္းပါလိုက္ပါတယ္။ ဒီဟာေလးကလည္း စိတ္မွာ စြဲေနလို႔ ထည့္လိုက္တာပါ။ အဲဒါေတာ့ ျပန္မေျပာေတာ့ပါဘူး။ အခ်ိန္လည္း မ်ားသြားေတာ့ နိဂံုးခ်ဳပ္ပါေတာ့မယ္။


-၅-
နိဂံုးခ်ဳပ္ဖို႔ကလည္း ပညာေရးတင္မကပါဘူး အေရးအရာကိစၥေတြနဲ႔ ဆိုင္လို႔။ ယေန႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔တိုင္းျပည္မွာ ျဖစ္ေနတဲ႔ ဝမ္းနည္းစရာကိစၥေတြနဲ႔ ဆက္စပ္စဥ္းစားႏိုင္ဖို႔။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ culture တစ္နည္းေျပာရရင္ ဗုဒၶ culture ရဲ႕ အားေကာင္းခ်က္ေလးေတြ ေျပာခ်င္လို႔ ဒီ epilogue ကို ထည့္တာပါ။ အဲဒါကေတာ့ ေျပာရင္ ၂၀-ရာစု ေရာက္ခါနီးမွာ debate ႀကီးတစ္ခု ျဖစ္တယ္ဗ်။ အဲဒါက global value ဘယ္ ideology ျဖစ္တတ္လဲ။ ျဖစ္ထိုက္သလဲ။ ထံုးစံအတိုင္း western ႏိုင္ငံေတြကေတာ့ liberal democracy သည္သာလွ်င္ ကမ႓ာႀကီးရဲ႕ ေရြးခ်ယ္မႈ။ ဒါဟာ global value အျဖစ္ထိုက္ဆံုးလို႔ ေျပာတယ္။ အဲဒီေတာ့ အာရွက Lee Kuan Yew [1923-2015] တို႔ လက္မခံဘူး။ မဟုတ္ဘူး asia value ကသာ global value ျဖစ္ထိုက္တယ္။ asia value ဆိုတာ Confucius [511-479 BC] ယဥ္ေက်းမႈ။ အဲဒီႏွစ္ခုလံုးကို လက္မခံတဲ႔ တတိယပညာရွင္ေပၚတယ္။ India ႏိုင္ငံသားပါ။ Nobel ဆုရ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ပါ။ ယခုေတာ့ ဘယ္ေရာက္သြားလဲ မသိဘူး အဲဒီတုန္းကေတာ့ Columbia တကၠသိုလ္ကပါ။ ပါေမာကၡ Amartya Sen (မွတ္ခ်က္ - Human Development Theory ကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ႔ၿပီး၊ ၁၉၉၈-ခုႏွစ္မွာ Nobel ဆုရ၊ လက္ရွိ Harvard တကၠသိုလ္မွာ ပါေမာကၡ)။ သူက ငယ္ငယ္တုန္းကေတာ့ Tagore [1861-1941] ရဲ႕ ရွႏၲိနိေကတန္ (Śantiniketan) ေက်ာင္းထြက္။ သူက ဘာေျပာလဲဆိုေတာ့ တကယ့္ global value ျဖစ္ထိုက္တာဟာ Confucius မဟုတ္ဘူး။ liberal democracy လည္း မဟုတ္ဘူး။ သူတို႔ထက္ ပိုၿပီး global ျဖစ္ထိုက္တာက ဗုဒၶရဲ႕ ဓမၼဘဲ။ ဗုဒၶရဲ႕ philosophy ဘဲ လို႔ ေျပာပါတယ္။ အလြတ္ မေျပာပါဘူး။ အခ်က္ ၃-ခ်က္နဲ႔ ေျပာပါတယ္။
နံပါတ္တစ္က radius of trust ဒါကေတာ့ ယံုၾကည္မႈ အခ်င္းဝက္လို႔ တိုက္ရိုက္ျပန္ရမွာေပါ့ ေနာ္။ ဒါက ေနာက္ပိုင္း အသံုးအႏႈန္းပါ။ ယံုၾကည္မႈကို အခ်င္းဝက္နဲ႔ တြဲသံုးပါတယ္။ အခ်င္းဝက္က်ယ္ရင္ စက္ဝိုင္းအက်ယ္ႀကီး ဝိုင္းရသလို၊ ယံုၾကည္မႈ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အလုပ္လုပ္လို႔ ရတယ္ဆိုတဲ႔ အၫႊန္းနဲ႔ ဒီလိုသံုးတာေပါ့။ အဲဒီေတာ့ ဒီ radius of trust နဲ႔ ၾကည့္လိုက္။ Confucius ရဲ႕ radius က ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းဘဲ ထားတယ္။ တစ္ကမ႓ာလံုးခ်ီၿပီး အလုပ္လုပ္ရမယ့္ global ေခတ္မွာ Confucius ရဲ႕ trust က radius တိုလြန္းတယ္။ global value မျဖစ္ထိုက္ဘူး။ liberal democracy က Confucius ထက္သာတယ္။ ဘာလို႔တုန္းဆိုေတာ့ society တစ္ခုလံုးကို trust ျဖန္႔ခိုင္းတယ္။ ဒါေၾကာင့္ global value ျဖစ္ထိုက္တာက Confucius နဲ႔ စာရင္ေတာ့ liberal democracy ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သို႔ေသာ္ liberal democracy ရဲ႕ အားနည္းခ်က္က လူ႔အဖြဲ႕အစည္းဆိုၿပီး လူဘဲဗဟိုျပဳတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူက Human Right ဘဲ ေျပာတယ္။ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ထည့္မေျပာဘူး။ ဒါေၾကာင့္ liberal democracy ဖြံ႕ၿဖိဳးတဲ႔ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ သဘာဝ ယိုယြင္းမႈက ျပႆနာႀကီးတယ္။ သူက Animal Right ထည့္ မေျပာဘူး။ အဲဒီေတာ့ လူတင္မကဘူး။ အပင္ေတြေကာ၊ တိရစၧာန္ေတြေကာ ဒီေလာကႀကီးတစ္ခုလံုးကို ကိုယ္စားျပဳႏိုင္တဲ႔၊ ပိုက်ယ္တဲ႔ radius ရွိတဲ႔ trust က ဘယ္မွာ ေတြ႕မလဲ။ ဗုဒၶမွာ ရွိတယ္။ အလြတ္မေျပာပါဘူး။ ရတနာ့သုတ္နဲ႔ သက္ေသျပတယ္။ ရတနာ့သုတ္အမႊန္းမွာပါဘဲ။ သူေကာက္ျပတယ္။ ေလာကတၳစရိယာ၊ ညာတတၳစရိယာ၊ အတၱတၳစရိယာ။ ဒါက ဘုရားရဲ႕ radius of trust မာတိကာေပါ့။ ဘုရားက နံပါတ္တစ္ ေလာကအက်ိဳး၊ နံပါတ္ႏွစ္ ေဆြမ်ိဳးအက်ိဳး၊ နံပါတ္သံုး ကိုယ္အက်ိဳး အဲဒီလို မာတိကာ စဥ္လိုက္တယ္။ သူေျပာတဲ႔ နံပါတ္တစ္အက်ိဳးထဲမွာ ေလာကဆိုတာကို ဖြင့္ေတာ့ liberal democracy လို society တစ္ခုတည္း လူသက္သက္မဟုတ္ဘူး။ တိရစၧာန္ေတြပါ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူက တိရစၧာန္သတ္လည္း ပါဏာတိပါတာက်ဴးလြန္ရာေရာက္တယ္။ အပင္ေတြလည္း သူက မဖ်က္ဆီးရဘူး။ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းမႈ သေဘာေတြလည္း ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Buddhism ရဲ႕ radius of trust က ပိုၿပီးေတာ့ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ကားကား ျဖစ္တဲ႔အတြက္ ဗုဒၶသာလွ်င္ global value ျဖစ္ထိုက္တယ္လို႔ Amartya Sen က ဆိုပါတယ္။ နံပါတ္ႏွစ္ critical and analytical tool အနီးစပ္ဆံုး ကၽြန္ေတာ္တို႔နဲ႔ ယဥ္ပါးတဲ႔စကားလံုးနဲ႔ ဘာသာျပန္ရင္ ဝိဘဇၨပါဘဲ။ ကာလာမသုတ္ မွာ ဘုရားက ေဟာထားတာ ရွိပါတယ္။ ကာလာမသားေတြက မယံုအပ္တဲ႔တရားေတြ ဘာရွိသလဲဆိုေတာ့ ဘုရားက ဆယ္ခ်က္ေဟာပါတယ္။ ဒါ အားလံုးသိၿပီးသားမို႔ ကၽြန္ေတာ္ မေျပာေတာ့ပါဘူး။ က်မ္းဂန္ထဲ ပါလည္း မယံုနဲ႔။ ေရွးလူႀကီးေတြ ေျပာလည္း မယံုနဲ႔။ အစဥ္အဆက္ လက္ခံလာလို႔လည္း မယံုနဲ႔။ ကိုယ္ပိုင္အသိေလးနဲ႔ ကိုယ့္ logic နဲ႔ ကိုယ္ မွန္ၿပီဆိုလည္း မယံုနဲ႔။ ေနာက္ဆံုး ဘာတုန္းဆို ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ ေနာ္ ထိုးထြင္းစဥ္းစားၿပီးမွ ယံု ဆိုတဲ႔သေဘာကို ေျပာတာ။ အဲဒါ အေရးႀကီးပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ေစာေစာက ေျပာသလိုဘဲ ဒီေခတ္ႀကီးက ပညာေပါက္ကြဲမႈ ေခတ္ႀကီး။ ပညာရပ္အသစ္ေတြကလည္း အျမဲေပၚေနတယ္။ အယူအဆ အသစ္ေတြကလည္း အျမဲေပၚေနတယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ ေတာ္႐ံုတန္ရံုလူဟာ ယံုၾကည္မႈ အၫွာလြယ္လြန္းရင္ ရူးသြားႏို္င္တယ္။ ယံုၾကည္မႈ သိပ္အစြဲႀကီးရင္လည္း ေခတ္နဲ႔ အဆက္ျပတ္သြားမယ္။ အဲဒီေတာ့ ဘာလဲဆိုေတာ့ အၫွာလြယ္တာလည္း မေကာင္းဘူး။ ေတြ႕သေရႊ႕အယူအဆ အကုန္ ငါ့အယူအဆလုပ္ရင္လည္း မဟုတ္ဘူး။ တစ္ခါ ကိုယ့္အယူအဆတစ္ခုကို ေသအထိကိုင္သြားမယ္ဆိုၿပီး ေခါင္းမာေနလို႔လည္း မရေတာ့ဘူး။ အဲဒီေတာ့ ဘာလည္းဆိုေတာ့ အေျပာင္းအလဲေတြကို ႏွလံုးသြင္းၿပီးေတာ့ ကိုယ္ပိုင္ဉာဏ္နဲ႔ ဝိဘဇၨလုပ္ၿပီး ယံုသင့္မွ ယံု။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေခတ္ရဲ႕ challenge ေတြကို စိန္ေခၚႏို္င္တဲ႔ တကယ့္ value က Buddhism မွာ ရွိတယ္။
ေနာက္ဆံုးတစ္ခ်က္ေတာ့ tolerance အဲဒါကို သူက နံပါတ္ႏွစ္အခ်က္ကိုေတာ့ ကာလာမသုတ္နဲ႔ သက္ေသျပပါတယ္။ tolerance ဆိုတာ ခႏၲီေပါ့။ ခႏၲီကို သူက ဘာနဲ႔သက္ေသျပသလဲဆိုေတာ့ အေသာကေက်ာက္စာနဲ႔ သက္ေသျပတယ္။ အေသာကေက်ာက္စာကို ကၽြန္ေတာ္က မွတ္မိသေလာက္ ရြတ္ၾကည့္မယ္။ မိမိ၏ အယူအဆႏွင့္ မတူေသာ အယူအဆမ်ားကို ဖိႏွိပ္ျခင္း၊ ခ်ဳပ္ခ်ယ္ျခင္း၊ ႏွိပ္ကြပ္ျခင္း၊ ရန္လုပ္ျခင္းသည္ မိမအယူအဆ၏ မခိုင္မာရာကို ျပသည္ ဆိုတဲ႔ သေဘာ။ အဲဒီလို အေသာကေက်ာက္စာနဲ႔ ၫႊန္းၿပီးမွ Amartya Sen က ခႏၲီကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ သမား႐ိုးက် နားလည္းတာ၊ ကၽြန္ေတာ္ေပါ့ေလ တစ္ဦးခ်င္းနားလည္တာ ခႏၲီဆိုတာ လုပ္သမွ် ခံတာလို႔ ထင္ေနတာ။ မဟုတ္ပါဘူး။ ဆန္႔က်င္ဖက္ အယူအဆေတြကို တေလးတစား သေဘာထားႏိုင္တဲ႔ ရင့္က်က္မႈလို႔ ဘာသာျပန္ပါတယ္။ ကမ႓ာႀကီးဟာ ဒီေန႔ လက္ဝဲအယူအဆ က်ဆံုးသြားၿပီဆိုေပမယ့္ liberal democracy သည္သာ တစ္ခုတည္းေသာ ဆံုခ်က္ မျဖစ္ေသးပါဘူး။ အယူအဆမ်ိဳးစံု diverse ျဖစ္ေနတဲ႔ ကမ႓ာႀကီးမွာ ငါနဲ႔မတူ ငါ့ရန္သူ သေဘာမထားဘဲနဲ႔ အယူအဆတိုင္းကို သေဘာထားႀကီးႀကီး နားလည္မႈ ေပးႏိုင္တဲ႔ tolerance က သိပ္အေရးႀကီးပါတယ္။ အဲဒီလို ရင့္က်က္မႈမ်ိဳး ဗုဒၶမွာ ရွိပါတယ္။
ခ်ဳပ္လိုက္မယ္ဆိုရင္ ဗုဒၶဝါဒဟာ ပညာအဓိကလို႔ ေျပာႏိုင္တာကလည္း ဒီ သံုးခုနဲ႔ ဆိုင္ပါတယ္။ ဒါ႔ေၾကာင့္ global value ဟာ ဗုဒၶဝါဒ ျဖစ္သင့္တယ္လို႔ Amartya Sen က ဆိုပါတယ္။ ဒါေလးကို ႏွလံုးသြင္းႏိုင္ရင္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဒီေန႔ မ်က္ေမွာက္ျပဳေနရတဲ႔ ျပႆနာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားအတြက္ အေျဖမဟုတ္တာင္ လမ္းစရွိမယ္ထင္ပါတယ္။ ဒီေလာက္ေျပာတာကို သည္းခံ နားေထာင္တဲ႔အတြက္ အားလံုးကို ေတာင္းပန္ပါတယ္။ ေက်းဇူးလည္း တင္ပါတယ္။

တျခားဆုိဒ္က ေနယူလာတာပါ။ မူလတင္သူကုိ Credit ေပးပါတယ္....